Thực tế hiện nay, công tác quản lý Nhà nước về khai thác, kinh doanh cát sỏi trên địa bàn còn nhiều hạn chế, bất cập. Ðây là nguyên nhân chính dẫn đến việc các đơn vị đang hoạt động khai thác, sản xuất cát, sỏi không thực hiện các quy định về hoạt động, sản xuất, kinh doanh theo quy định của pháp luật như: Không thực hiện việc kê khai giá bán; không thực hiện việc đăng ký quy cách, kiểm định chất lượng sản phẩm; không thực hiện việc chứng nhận hợp quy đối với các chủng loại vật liệu bắt buộc theo quy định tại Thông tư số 10/2017/TT-BXD ngày 29/9/2017 của Bộ Xây dựng ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng và hướng dẫn chứng nhận hợp quy, công bố hợp quy.

Bên cạnh đó, việc quản lý khu vực diện tích, vị trí tọa độ các điểm mốc rất khó khăn do các điểm khai thác cát đã được cấp Giấy phép khai thác có một phần diện tích nằm ở lòng sông, suối; một phần nằm trên bãi màu hoặc cả diện tích khai thác nằm ở lòng sông, suối dẫn đến tình trạng khai thác ngoài phạm vi được cấp phép, làm thất thoát tài nguyên cũng như các khoản thuế, phí. Các chế tài xử phạt còn thiếu và chưa đủ mạnh để răn đe; chính quyền cơ sở cơ bản dừng lại ở mức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hoạt động khai thác, kinh doanh cát sỏi… nên tình trạng khai thác trái phép vẫn diễn ra thường xuyên. Hiện nay, toàn tỉnh có khoảng 10 điểm khai thác cát sỏi trái phép, chủ yếu trên địa bàn các huyện: Ðiện Biên, Tuần Giáo, Tủa Chùa, Mường Nhé.

Huyện Ðiện Biên có 4 đơn vị đã được UBND tỉnh cấp giấy phép khai thác cát; 3 đơn vị đang làm thủ tục xin chấp thuận chủ trương đầu tư khai thác cát và 2 đơn vị sản xuất cát nghiền nhân tạo. Tại Thông báo số 1622/TB-SXD ngày 10/12/2018 của Sở Xây dựng về kết luận kiểm tra công tác quản lý Nhà nước về xây dựng trên địa bàn huyện Ðiện Biên (giai đoạn 2016 - 2018) đã chỉ ra một số hạn chế trong công tác quản lý khai thác, kinh doanh cát sỏi như: Công ty TNHH Lâm My và Công ty Cổ phần Thịnh Vượng được UBND tỉnh cấp phép khai thác cát nhưng chưa thực hiện thủ tục thuê đất nên chưa đủ điều kiện hoạt động. Nhưng qua kiểm tra, 2 đơn vị này vẫn tổ chức khai thác cát. Trên địa bàn huyện còn nhiều điểm khai thác cát trái phép, nhất là tại những xã giáp ranh với TP. Ðiện Biên Phủ và huyện Mường Ảng. Việc thực hiện chứng nhận hợp quy sản phẩm; quy cách, chất lượng sản phẩm của các đơn vị như: Doanh nghiệp tư nhân Nam Sơn (cát lòng sông); Công ty Sản xuất vật liệu xây dựng Phương Bắc (cát lòng sông) và Công ty Cổ phần Ðầu tư thương mại Hưng Long tỉnh Ðiện Biên (cát nghiền nhân tạo) chưa thực hiện đúng quy định QCVN 16:2017/BXD.

Bà Phạm Thị Thúy, Trưởng phòng Kinh tế - Vật liệu xây dựng (Sở Xây dựng) cho biết: Thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về quản lý quy hoạch vật liệu, chất lượng sản phẩm... Sở Xây dựng đã ban hành các văn bản hướng dẫn các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp tham gia hoạt động khai thác, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng; trong đó có cát, sỏi làm vật liệu xây dựng thông thường thực hiện các quy định của Nhà nước về đăng ký quy cách, chất lượng sản phẩm; đăng ký giá, kê khai giá vật liệu; thực hiện việc chứng nhận hợp quy sản phẩm theo quy định... Ðồng thời chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan kiểm tra đột xuất hoặc theo kế hoạch việc chấp hành quy định của pháp luật trong hoạt động khai thác, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng nói chung và vật liệu cát, sỏi nói riêng của các tổ chức, cá nhân, đơn vị doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.

Nhằm tăng cường công tác quản lý hoạt động khai thác khoáng sản nói chung và khai thác cát nói riêng, UBND tỉnh đã có quy định rõ trách nhiệm của chính quyền từ cấp xã đến cấp huyện, đặc biệt là người đứng đầu. Song thực tế từ trước đến nay các đoàn thanh tra, kiểm tra mới phát hiện, xử phạt nhiều hộ dân vi phạm khai thác khoáng sản trái phép chứ chưa có trường hợp cán bộ cấp nào bị kiểm điểm, kỷ luật vì để xảy ra hoạt động khai thác cát trái phép trên địa bàn quản lý. Các cuộc kiểm tra liên ngành đột xuất hoặc theo kế hoạch cũng chủ yếu là hướng dẫn, nhắc nhở các đơn vị thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật trong khai thác, chế biến, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng, trong đó có khai thác kinh doanh cát sỏi chứ chưa phát hiện, đề nghị xử lý vi phạm hành chính trường hợp nào.