Người bị thu hồi đất bị coi là ngoài cuộc

Với nội dung của bản Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) lần này, theo ông Thành, người dân vẫn chưa được có tiếng nói quyết định đối với cuộc sống và sinh kế của mình khi đất đai bị thu hồi. Thực thi Luật Đất đai 2003 cho thấy, người có đất bị thu hồi thường bị coi là người ngoài cuộc.

Bởi vì, thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, nhưng thực tế cuộc sống của những người có đất bị thu hồi thường trở nên khó khăn hơn do mất sinh kế, không tìm được việc làm thay thế, nhiều gia đình vì vậy bị đẩy trở lại tình trạng đói nghèo.

Kết quả tham vấn cộng đồng trực tiếp do LANDA thực hiện cho thấy, nguyện vọng sâu xa của người dân là chính sách đất đai và cơ chế chuyển dịch đất đai cần đảm bảo cuộc sống và sinh kế của họ, đặc biệt là nông dân sản xuất nhỏ, người nghèo, phụ nữ và người dân tộc thiểu số. Người dân cần được biết thông tin, được tham gia và được đồng thuận trước những quyết định về đất đai có ảnh hưởng đến đời sống của họ.

Nói rõ hơn về những nguyện vọng của nhân dân thu được từ cuộc tham vẫn, ông Nguyễn Đức Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Cộng đồng Nông thôn, cho biết: Người dân muốn Nhà nước đảm bảo quỹ đất, đặc biệt đất nông nghiệp cho nông dân sản xuất nhỏ, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và phụ nữ.

Đối với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, có tới 94,6% người dân đồng ý cấp huyện chỉ được phê duyệt khi đạt được sự đồng thuận của đa số người dân địa phương nơi quy hoạch; tỷ lệ đồng thuận này cần ít nhất là 70%.

Về định giá đất, 84,68% đồng ý không trao thẩm quyền quyết định giá đất cho UBND cấp tỉnh; 92,35% ý kiến đồng ý rằng cần có sự tham gia của tổ chức định giá đất độc lập để thực hiện định giá đất nhằm đề xuất giá đất khách quan, phù hợp với thị trường trước khi cơ quan nhà nước quyết định.

Có tới 93,3% đồng ý rằng người bị thu hồi đất có quyền tham gia giới thiệu danh sách các tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất độc lập sẽ tham gia đấu thầu định giá đất để xây dựng phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Còn về cơ chế đồng thuận của người dân đối với phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, 64,19% cho rằng, cần lấy ý kiến của toàn bộ cộng đồng dân cư địa phương và 94,74% đồng ý rằng phương án chỉ được phê duyệt khi đạt được ít nhất 70% ý kiến đồng thuận.

Không thu hồi đất chỉ vì lợi ích nhà đầu tư

Trên cơ sở kết quả tham vấn, LANDA đề xuất một số vấn đề chính mà Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần thay đổi toàn diện, triệt để nhằm đáp ứng nguyện vọng của nhân dân.

Cụ thể, về thu hồi đất, LANDA cho rằng, Nhà nước chỉ thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng phục vụ cho lợi ích quốc gia và lợi ích công cộng. “Điều này có nghĩa là không áp dụng cơ chế Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế vì lợi ích thuần túy của nhà đầu tư”- ông Thịnh nhấn mạnh.

Ông Thịnh phân tích rõ hơn: Các dự án đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng cần được hiểu là các dự án đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội của đất nước. Nhà nước không thu hồi đất cho các dự án chỉnh trang, phát triển các khu đô thị mới, khu dân cư nông thôn, cụm công nghiệp, dự án khai thác tài nguyên thiên nhiên, khu chế biến nông, lâm, thủy, hải sản tập trung.

Còn các dự án vì lợi ích kinh tế của nhà đầu tư mà phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng, quy hoạch đô thị, cần áp dụng cơ chế thỏa thuận giữa nhà đầu tư và người sử dụng đất. Mức đồng thuận cần đạt 70%.

Cần thành lập cơ quan định giá đất quốc gia

Về định giá đất, LANDA đề nghị không trao quyền định giá đất cho UBND cấp tỉnh. Cần thành lập cơ quan định giá đất quốc gia trực thuộc trung ương, Chính phủ hoặc Quốc hội. Người bị thu hồi đất có quyền tham gia giới thiệu danh sách các tổ chức cung cấp dịch vụ định giá đất độc lập tham gia đấu thầu định giá đất để xây dựng phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Đối với đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số, cần thay thế chính sách “giao đất lần thứ 2 không thu tiền gắn với điều kiện 10 năm không được chuyển nhượng” bằng chính sách “giao đất không thu tiền cho cộng đồng để phân bổ theo hương ước, luật tục và sự đồng thuận cộng đồng cho những hộ gia đình thiếu đất ở, đất sản xuất”.

Đặc biệt, Luật Đất đai cần quy định nguyên tắc và tỷ lệ đồng thuận của người dân đối với các quyết định về đất đai có ảnh hưởng lớn đến đời sống của họ. Cụ thể, Quy hoạch sử dụng đất thì cấp huyện chỉ được phê duyệt khi có sự đồng thuận của 70% người dân địa phương nơi quy hoạch. Phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chỉ được phê duyệt khi có sự đồng thuận của 70% người bị thu hồi đất.
Ông Phạm Văn Thành, Chủ tịch LANDA cho rằng, khi sửa Luật Đất đai cần sao cho có lợi nhất cho người dân, đồng thời đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người dân.